Εκσυγχρονισμός χωρίς Δυτικοποίηση

Πρωτεύουσες καρτέλες

Εκσυγχρονισμός χωρίς Δυτικοποίηση

Η Τρίτη Θέση

Στο διάσημο άρθρο του Σάμιουελ Χάντινγκτον που περιγράφει την επικείμενη "σύγκρουση των πολιτισμών", ο Χάντινγκτον αναφέρει μια πολύ σημαντική φόρμουλα: "εκσυγχρονισμός χωρίς δυτικοποίηση". Η φόρμουλα αυτή περιγράφει τη σχέση με τα προβλήματα κοινωνικοοικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης που αντιμετωπίζουν ορισμένες χώρες (κατά κανόνα αυτές του Τρίτου Κόσμου), οι οποίες, ενώ κατανοούν την αντικειμενική αναγκαιότητα της ανάπτυξης και βελτίωσης των πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών των κοινωνικών τους συστημάτων, αρνούνται να ακολουθήσουν τυφλά τη Δύση, προσπαθώντας αντίθετα να θέσουν κάποια από τη δυτική τεχνολογία -απομονωμένη από το ιδεολογικό της περιεχόμενο- στην υπηρεσία των παραδοσιακών τους αξιακών συστημάτων και των εθνικών, θρησκευτικών και πολιτικών τους χαρακτήρων. Πολλοί εκπρόσωποι των ελίτ της Ανατολής, έχοντας λάβει ανώτερες δυτικές σπουδές, επιστρέφουν στις πατρίδες τους με σημαντικές τεχνικές γνώσεις και μεθοδολογίες, τις οποίες στη συνέχεια χρησιμοποιούν για να ενισχύσουν τα δικά τους εθνικά συστήματα. Έτσι, αντί για την προσέγγιση μεταξύ των πολιτισμών που αναμένουν οι φιλελεύθεροι αισιόδοξοι, αυτό που προκύπτει είναι ο εξοπλισμός ορισμένων "αρχαϊκών", "παραδοσιακών" καθεστώτων με νέες τεχνολογίες που καθιστούν την πολιτισμική αντιπαράθεση ακόμη πιο οξεία.

Σε αυτή τη διεισδυτική ανάλυση μπορεί να προστεθεί η εκτίμηση ότι η πλειονότητα των εξαιρετικών "δυτικοποιημένων" διανοουμένων, πολιτιστικών προσωπικοτήτων και δημιουργών ήταν και είναι σε μεγάλο βαθμό αντικομφορμιστές, αντισυστημικοί άνθρωποι "της Ανατολής", οι οποίοι μελετώντας τις ιδιοφυίες της Δύσης ενισχύουν τις δικές τους κριτικές θέσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας πορείας είναι αυτή του Αλί Σαριάτι, του βασικού θεωρητικού της Ιρανικής Επανάστασης. Ο Shariati σπούδασε στο Παρίσι, κατέκτησε τον Heidegger και τον Guenon καθώς και αρκετούς νεομαρξιστές συγγραφείς και σταδιακά κατέληξε στην πεποίθηση ότι χρειαζόταν μια συντηρητική-επαναστατική σύνθεση μεταξύ του επαναστατικού σιιτισμού, του μυστικιστικού Ισλάμ, του σοσιαλισμού και του υπαρξισμού. Ο Σαριάτι κατάφερε τότε να φέρει την ιρανική πνευματική ελίτ και τη νεολαία στην επανάσταση, οι οποίες διαφορετικά δύσκολα θα αναγνώριζαν τα ιδανικά τους στον ζοφερό παραδοσιοκρατισμό των μουλάδων. Το παράδειγμα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, δεδομένου ότι έχουμε να κάνουμε με μια επιτυχημένη επανάσταση που κατέληξε στην πλήρη νίκη ενός αντι-παγκοσμιοποιητικού, αντιδυτικού και συντηρητικού-επαναστατικού καθεστώτος.

Τον ίδιο δρόμο περπάτησαν και οι Ρώσοι σλαβόφιλοι, οι οποίοι δανείστηκαν διάφορα πρότυπα από Γερμανούς φιλοσόφους (Χέρντερ, Φίχτε, Χέγκελ), τα οποία έμελλε να αποτελέσουν τη βάση της αμιγώς ρωσικής εθνικής τους πεποίθησης. Τέτοια είναι και η μέθοδος των σύγχρονων Ρώσων Νεοευρασιατών που επεξεργάζονται δημιουργικά τα αντικομφορμιστικά δόγματα της ευρωπαϊκής "Νέας Δεξιάς" και "Νέας Αριστεράς" προς το συμφέρον της Ρωσίας.

Η Αυτάρκεια των Μεγάλων Χώρων

Η σκλήρυνση των εννοιών του "εκσυγχρονισμού" και της "δυτικοποίησης" καθεαυτής έχει τεράστια αξία. Εξάλλου, η Δύση κάνει ό,τι μπορεί, ώστε οι δύο όροι να καταστούν συνώνυμοι στη συνείδηση των μαζών. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, αποδεικνύεται ότι η αλλαγή και η μεταρρύθμιση είναι δυνατές μόνο αν προσανατολίζονται προς τη Δύση και αντιγράφουν δυτικά πρότυπα. Η εναλλακτική παρουσιάζεται ως "στασιμότητα", "αρχαϊσμός", "συντηρητισμός", αναποτελεσματικότητα και έλλειψη δυναμισμού. Έτσι, η Δύση επιτυγχάνει τον πολιτισμικό της στόχο επιβάλλοντας τα όρια, τους νόμους και τα κριτήρια που κατέχει στον υπόλοιπο κόσμο. Αυτή η μεροληψία και ο εγωισμός του φιλελευθερισμού σε σχέση με εκείνους για τους οποίους ο φιλελευθερισμός προωθείται ως "προοδευτική εναλλακτική λύση" περιγράφηκε έξοχα από τον ιδιοφυή θεωρητικό των οικονομικών, τον Friedrich List. Στα έργα του, ο List έδειξε ότι οι χώρες που έχουν από καιρό ακολουθήσει το δρόμο της οικονομίας της αγοράς και του φιλελευθερισμού ωφελούνται πάντοτε από την επιβολή ενός παρόμοιου μοντέλου στις χώρες που χρησιμοποιούν εναλλακτικά μοντέλα. Όπως φαίνεται, οι "ίσοι" όροι του "ελεύθερου εμπορίου" οδηγούν στην πραγματικότητα στον περαιτέρω πλουτισμό των αναπτυγμένων χωρών της αγοράς και στην εξαθλίωση εκείνων που προσπάθησαν να ακολουθήσουν το μονοπάτι της αγοράς. Οι πλούσιοι, σε αυτή την περίπτωση, γίνονται πλουσιότεροι, ενώ οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι. Κατά συνέπεια, υποστηρίζει ο List, οι παραδοσιακά φιλελεύθερες χώρες (και κυρίως οι αγγλοσαξονικές) επωφελούνται υπερβολικά από την επιβολή του δικού τους μοντέλου σε όλους τους άλλους, καθώς αυτό εγγυάται την απόκτηση κολοσσιαίου οικονομικού και πολιτικού κέρδους.

Ποια είναι όμως η διέξοδος για τέτοιες μη φιλελεύθερες χώρες οι οποίες, λόγω αντικειμενικών συνθηκών, έρχονται αντιμέτωπες με αποτελεσματικούς και επιθετικούς φιλελεύθερους ανταγωνιστές; Το πρόβλημα αυτό ήταν ιδιαίτερα οξυμένο για τη Γερμανία τον 19ο αιώνα, αυτή ακριβώς τη χώρα που κλήθηκε να βοηθήσει ο Φρίντριχ Λιστ. Η απάντησή του ήταν η θεωρία της "αυτάρκειας των μεγάλων χώρων", η οποία αποτελεί οικονομικό συνώνυμο του "εκσυγχρονισμού χωρίς δυτικοποίηση". Πρέπει να σημειωθεί ότι οι ιδέες του List χρησιμοποιήθηκαν από διαφορετικούς πολιτικούς όπως ο Walther Rathenau, ο κόμης Witte και ο Vladimir Lenin με τεράστια επιτυχία.

Η έννοια της "αυτάρκειας των μεγάλων χώρων" υπονοεί ότι τα κράτη χωρίς αγορά, τα οποία βρίσκονται σε συνθήκες σκληρού ανταγωνισμού με τα κράτη της αγοράς, θα πρέπει να επεξεργαστούν ένα μοντέλο αυτόνομης ανάπτυξης που θα αναπαράγει εν μέρει τις τεχνολογικές εξελίξεις των φιλελεύθερων συστημάτων στο αυστηρά περιοριστικό πλαίσιο μιας "τελωνειακής ένωσης" μεγάλης κλίμακας. Στην περίπτωση αυτή, η "ελευθερία του εμπορίου" περιορίζεται στο πλαίσιο ενός στρατηγικού μπλοκ κρατών που ενσωματώνουν τις πολιτικές και οικονομικοδιοικητικές τους προσπάθειες με σκοπό την ταχεία αύξηση της οικονομικής δυναμικής. Σε σχέση με τις πιο ανεπτυγμένες φιλελεύθερες χώρες, αντίθετα, υψώνεται ένα προστατευτικό τελωνειακό φράγμα με βάση τις αρχές του αυστηρού προστατευτισμού. Έτσι, διευρύνονται στο μέγιστο βαθμό τα περιθώρια επέκτασης των νεότερων οικονομικών τεχνολογιών, ενώ, από την άλλη πλευρά, αυτό υποστηρίζεται από συνεπή πολιτική και οικονομική κυριαρχία.

Αναμφίβολα, μια τέτοια προσέγγιση δυσκολεύει εξαιρετικά τους φιλελεύθερους των αναπτυγμένων κρατών της αγοράς, καθώς εκθέτει τη στρατηγική τους, αποκαλύπτει τα επιθετικά τους υπονοούμενα και εξουδετερώνει αποτελεσματικά τις γεωπολιτικές τους παρεμβάσεις και, εν τέλει, τον εξωτερικό τους έλεγχο πάνω στα κράτη εκείνα, τα οποία οι φιλελεύθεροι επιδιώκουν να μετατρέψουν σε οικονομικές και πολιτικές αποικίες.

Εκσυγχρονισμός και Κυριαρχία

Ας σημειώσουμε ότι η θέση του "εκσυγχρονισμού χωρίς δυτικοποίηση" είναι από μόνη της ένα εννοιολογικό όπλο, η άνοδος του οποίου είναι εξαιρετικά δυσάρεστη για τους εκπροσώπους της Δύσης. Για τη Δύση, το πιο σημαντικό είναι να ενσταλάξει στη συνείδηση της κοινής γνώμης ένα δυϊστικό σχήμα στο οποίο οι μεταρρυθμιστές και οι υποστηρικτές της αλλαγής στέκονται από τη μια πλευρά έναντι των συντηρητικών, των πεισματικών υποστηρικτών του παρελθόντος, από την άλλη. Όσο αυτή η εξίσωση παρουσιάζεται με τέτοιο τρόπο, τότε εξασφαλίζεται οριστική υποστήριξη για τους "δυτικότροπους μεταρρυθμιστές". Αλλά το μόνο που χρειάζεται είναι να εισαχθεί ένα τρίτο στοιχείο σε αυτόν τον τύπο, και η εικόνα γίνεται πολύ πιο ενδιαφέρουσα. Εκτός από τους "εκδυτικιστές εκσυγχρονιστές" και τους "αντιδυτικούς αντιμοντερνιστές", η αντιπαράθεση των οποίων οδηγεί πάντα αργά ή γρήγορα στη νίκη των "μεταρρυθμιστών" που υποτίθεται ότι ενσαρκώνουν το "μέλλον", εμφανίζονται και οι "αντιδυτικοί εκσυγχρονιστές" ή "συντηρητικοί επαναστάτες". Το ίδιο το γεγονός της ύπαρξης μιας τέτοιας δύναμης ως ανεξάρτητης πλατφόρμας, ιδεολογικού μπλοκ, οικονομικού μοντέλου και πολιτιστικού μετώπου επιδεινώνει έντονα τις διαστάσεις της κατά τα άλλα κοινότυπης πολιτικής αντιπαράθεσης. Οι "αντιδυτικοί εκσυγχρονιστές" υποστηρίζουν ριζικές μεταρρυθμίσεις, επαναστατικές αλλαγές στα οικονομικά μοντέλα, την εκρηκτική εναλλαγή των ελίτ σε ζωτικούς τομείς της διακυβέρνησης και τον εκσυγχρονισμό μεγάλης κλίμακας σε όλες τις σφαίρες της ζωής. Όμως, σε αυτό το σημείο, η πλήρης διατήρηση της γεωπολιτικής, οικονομικής και πολιτιστικής κυριαρχίας, η επιστροφή στις ρίζες και η υποστήριξη της ταυτότητας παραμένουν απόλυτη και αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση. Για αυτούς, και οι δύο όροι - "εκσυγχρονισμός" και "κυριαρχία" - παραμένουν απόλυτες επιταγές που δεν πρέπει να διακυβευθούν σε καμία περίπτωση.

Πράγματι, ακόμη και στον σύγχρονο κόσμο βλέπουμε διάφορους πολιτισμικούς θύλακες στους οποίους μεμονωμένοι λαοί και χώρες συνεχίζουν να επιμένουν στη διατήρηση της ταυτότητάς τους παρόλες τις εκτιμήσεις πολιτικής σκοπιμότητας ή οικονομικής αποδοτικότητας. Η Σερβία, το Ιράκ, το Ιράν, το Σουδάν, η Βόρεια Κορέα, η Λιβύη και η Κούβα είναι παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων. Διαθέτοντας, ωστόσο, ανεπαρκείς προϋποθέσεις για ανταγωνιστική αυτονομία, τα καθεστώτα αυτά επωμίζονται το κόστος τεράστιων θυσιών για την υπεράσπιση της ταυτότητάς τους, επιλέγουν την άμεση και εξαιρετικά "δαπανηρή" αντιπαράθεση με τη Δύση απορρίπτοντας τη δικτατορία της. Τα μειονεκτήματα της παρακράτησης της αυτονομίας θα μπορούσαν εύκολα να ξεπεραστούν στην περίπτωση ενός τόσο τεράστιου σχηματισμού όπως η Ρωσία, μαζί με ορισμένες φιλικές χώρες της ΚΑΚ και ορισμένα κράτη του "απώτερου εξωτερικού".

Το ζήτημα έγκειται μόνο στην πολιτική βούληση και την αποφασιστικότητα. Η εξασφάλιση των πόρων είναι δευτερεύουσα σε αυτή την περίπτωση. Ας αναφερθούμε στο ακόλουθο παράδειγμα: στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας, όταν ρώτησα τι εμπόδιζε την επίτευξη εκεχειρίας σε μια συγκεκριμένη περιοχή, έλαβα μια εκπληκτική απάντηση από έναν εθελοντή πολιτοφύλακα: "Αυτό το βουνό, αυτό το μικρό βουνό, είναι διάσημο στα σερβικά χρονικά από τον Μεσαίωνα. Τώρα βρίσκεται στα χέρια των εχθρών. Δεν υπάρχει τίποτα σε αυτό - ούτε στρατηγικά σημεία, ούτε χρήσιμα ορυκτά, ούτε βιομηχανικές επιχειρήσεις - είναι απλώς ένα κομμάτι γης. Αλλά ένα κομμάτι σερβικής γης. Έχουμε ήδη θάψει αρκετές εκατοντάδες από τους μαχητές μας εκεί. Μας προσφέρθηκε ειρήνη με αντάλλαγμα αυτό το καταραμένο βουνό. Αλλά δεν θα δεχτούμε μια τέτοια ειρήνη. Χρειαζόμαστε αυτό το βουνό. Αυτό το άχρηστο βουνό..."

Το ίδιο το γεγονός της εθνικής ιστορίας και η έκταση της εθνικής επικράτειας είναι πλήρως συγκρίσιμα με τις πιο σοβαρές χρηστικές, τεχνολογικές και οικονομικές παραμέτρους. Επιπλέον, για τα περισσότερα έθνη, αυτά αξίζουν ακόμη περισσότερο - τη ζωή.

Η Συντηρητική Επανάσταση - η τελευταία επιτακτικότητα

"Εκσυγχρονισμός χωρίς δυτικοποίηση" πρέπει να γίνει το κύριο σύνθημα μιας "νέας πορείας" που θα πρέπει να ενώσει τις καλύτερες δυνάμεις τόσο από το "συντηρητικό" όσο και από το "ρεφορμιστικό" στρατόπεδο. Αυτή η νέα πλατφόρμα, αν αναπτυχθεί προσεκτικά και εμπεδωθεί αυστηρά στη συνείδηση των μαζών, θα μπορούσε να ξεκαθαρίσει αμέσως μια σειρά από σκοτεινά σημεία στην πολιτική και οικονομική μας ζωή. Μαζί με αυτό, θα γίνει φανερός ο ανατρεπτικός χαρακτήρας των ενεργειών εκείνων των δυνάμεων που είτε αρνούνται την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων (οι απολογητές της νοσταλγίας και της στασιμότητας) είτε αρνούνται την αναγκαιότητα της υπαγωγής των μεταρρυθμίσεων στην εθνική, γεωπολιτική, πολιτισμική και πολιτισμική επιταγή (οι φορείς της δυτικής επιρροής). Κατά συνέπεια, στην κρίσιμη κατάστασή μας, και οι δύο αυτές ομάδες θα πρέπει να εκδιωχθούν από το πολιτικό κατεστημένο και η κεντρική ιδεολογική, οικονομική και εννοιολογική πρωτοβουλία θα πρέπει να ανατεθεί στο νεοσύστατο μέτωπο των "συντηρητικών επαναστατών".