Koncepcja hegemonii Antonio Gramsciego

Tezę tę podzielają wszyscy marksiści i nie ma tu nic nowego ani oryginalnego. Ale wtedy Antonio Gramsci zapytał: jak była możliwa proletariacka rewolucja socjalistyczna w Rosji, gdzie z punktu widzenia Marksa (analizując sytuację w Imperium Rosyjskim w XIX wieku z perspektywy prognostycznej) i z punktu widzenia klasycznego europejskiego marksizmu z początek XX wieku baza obiektywna (niedorozwój stosunków kapitalistycznych, mały proletariat, przewaga sektora rolnego w całkowitym PKB kraju, brak burżuazyjnego systemu politycznego itp.) wykluczała możliwość pojawienia się partii komunistycznej zasilić? W końcu Lenin to umożliwił i zaczął budować socjalizm.

Gramsci rozumie to zjawisko jako fundamentalnie ważne, nazywając je „leninizmem”. W rozumieniu Gramsciego leninizm był awangardą, zaawansowaną akcją skonsolidowanej i silnej nadbudowy politycznej (w postaci Komunistycznej Partii Bolszewików) w przejęciu władzy politycznej. Skoro taka awangarda stanie się istotnym czynnikiem, a rewolucja odniesie sukces, to powinna szybko rozwijać bazę poprzez przyspieszone tworzenie nadbudówek, których odpowiednie realia ekonomiczne nie zostały jeszcze zrealizowane w kapitalizmie, tj. uprzemysłowienie, modernizacja, „elektryfikacja”, „edukacja publiczna” itp. Gramsci doszedł więc do wniosku, że w pewnych okolicznościach polityka (nadbudowa) może wyprzedzać gospodarkę (baza). Partia Komunistyczna może „wyprzedzić” „naturalny” rozwój procesów historycznych. W konsekwencji leninizm dowodzi istnienia znacznej autonomii nadbudowy w stosunku do bazy.

Jednakże leninizm, jak rozumiał go Gramsci, ograniczał się do politycznego segmentu nadbudowy, w którym funkcjonowanie prawa i rządu oraz kwestia dominacji są już rozwiązane. Gramsci podkreślał, że nadbudowa ma jeszcze jeden ważny segment, który nie jest polityczny w pełnym tego słowa znaczeniu, tj. nie jest jedynie związany z partiami politycznymi lub związany z kwestią władzy politycznej. Gramsci nazwał tę sferę „społeczeństwem obywatelskim”. Takiemu pojęciu jednak zawsze powinna towarzyszyć kwalifikacja „społeczeństwo obywatelskie w rozumieniu Gramsciego”, gdyż jego znaczenie nie zawsze pokrywa się z tym, jakie przypisuje się mu w teoriach liberalnych. Społeczeństwo obywatelskie Gramsciego jest „strefą ekspansji” dla intelektualnych części społeczeństwa, w tym nauki, kultury, filozofii, sztuki, analityki, dziennikarstwa itp. Marksista, dla Gramsciego, opiera się na regularności bazy w tej dziedzinie, tak jak dla cała nadbudowa. Jednakże… Leninizm pokazał, że regularność bazy w niektórych przypadkach jest przezwyciężana przez względną autonomię nadbudowy, która wyprzedza procesy bazy. Doświadczenia rewolucji rosyjskiej, jako przykład historyczny, pokazały, jak polityka realizowana jest na poziomie nadbudowy. Ale tutaj Gramsci podkreśla, że jeśli tak jest w przypadku politycznej sfery nadbudowy, to dlaczego coś podobnego nie mogłoby się wydarzyć na poziomie „społeczeństwa obywatelskiego”? To w tym momencie pojawia się pojęcie „hegemonii” Gramsciego [iii]. Nakreśla on kolejno coś analogicznego do ekonomicznego podziału kapitału i pracy w bazie lub sprzeczności między partią burżuazyjną i rządem a partią proletariacką i rząd (podobnie jak w Związku Radzieckim) może mieć miejsce w sferze intelektualnej ("społeczeństwo obywatelskie" Gramsciego). Gramsci nazywa tę trzecią sferę sprzeczności „hegemonią”, gdzie świadomość burżuazyjna i świadomość proletariacka walczą o dominację względnie niezależną zarówno od polityki, jak i gospodarki.

Badając socjologię burżuazyjną [iv], niemiecki socjolog Werner Sombart wykazał, że czas wolny jest cenny dla tej trzeciej kategorii, trzeciej „klasy”, która częściowo posiada taki komfort, podczas gdy inne grupy społeczne albo go nie znają, albo nie mają. Hegla Fenomenologia Ducha[v] podobnie mówi, że Niewolnik działa nie poprzez swoją własną świadomość, ale przez świadomość Mistrza. Jak wiadomo, ten i inne elementy Hegla stanowiły fundament ideologii komunistycznej Marksa. Kontynuując ten tok myślenia, Gramsci doszedł do wniosku, że przyjęcie lub odrzucenie hegemonii (struktury świadomości burżuazyjnej) nie zależy i nie może bezpośrednio zależeć od faktu przynależności do klasy burżuazyjnej (w sensie bazy) ani od politycznego zaangażowania w burżuazję. system partyjny lub administracyjny. Bycie po stronie hegemonii lub przeciwko niej, według Gramsci, jest wolnym wyborem. Gdy intelektualista wybiera to świadomie, przekształca się z intelektualisty „tradycyjnego” w intelektualistę „organicznego”, czyli takiego, który świadomie zajmuje stanowisko wobec hegemonii.

Prowadzi to do ważnego wniosku. Intelektualista może sprzeciwiać się burżuazyjnej hegemonii nawet żyjąc wygodnie w społeczeństwie, w którym stosunki kapitalistyczne są podstawą i panuje burżuazyjna dominacja polityczna. Intelektualista może swobodnie odrzucić lub zaakceptować hegemonię, tj. ma lukę wolności podobną do autonomii politycznej w odniesieniu do bazy ekonomicznej (jak widać na przykładzie doświadczenia bolszewików w Rosji). Innymi słowy, można być nosicielem świadomości proletariackiej i stanąć po stronie klasy robotniczej na rzecz sprawiedliwego społeczeństwa, nawet będąc w sercu społeczeństwa burżuazyjnego. Wszystko zależy od wyboru intelektualistów. Hegemonia jest więc kwestią sumienia.

Sam Gramsci doszedł do takich wniosków na podstawie swojej analizy procesów politycznych we Włoszech w latach 20. i 30. [vi]. W tym okresie, według jego analizy, warunki panujące we Włoszech były dość dojrzałe do rewolucji socjalistycznej zarówno pod względem bazy (rozwinięty kapitalizm przemysłowy oraz zaostrzenie sprzeczności i walki klasowej), jak i nadbudowy (sukcesy polityczne skonsolidowanych partii lewicowych). ). Jednak pomimo tych pozornie sprzyjających warunków, zgodnie z dalszą analizą Gramsciego, siły lewicowe zawiodły na polu intelektualnym. To tutaj Włochy były najbardziej uciskane przez burżuazyjną hegemonię, która nieustannie wprowadzała do powszechnej świadomości burżuazyjne stereotypy i klisze, mimo że były one sprzeczne z realiami gospodarczymi i politycznymi oraz popularnością aktywnych, antymieszczańskich kół. Według Gramsciego Mussolini zastosował hegemonię na swoją korzyść (faszyzm był obrzydliwy dla komunistów, którzy widzieli w nim formę dominacji klas burżuazyjnych) i zapobiegł pojawieniu się „sztucznej” rewolucji socjalistycznej zgodnie z naturalnym historycznym biegiem wydarzeń. Innymi słowy, pomimo prowadzenia (stosunkowo) udanych bitew politycznych, włoscy komuniści przeoczyli „społeczeństwo obywatelskie”, sferę intelektualną i walkę „metapolityczną”. Gramsci widział w tym przyczynę ich porażki.

Gramscianizm został od tego czasu przyjęty przez europejską lewicę (zwłaszcza Nową Lewicę), a ruchy lewicowe w Europie stosowały gramscianizm w praktyce od lat 60. XX wieku. Lewicowi (marksistowscy) intelektualiści (Sartre, Camus, Aragon, Foucault itd.) potrafili zaszczepić antyburżuazyjne koncepcje i teorie w centrum życia społecznego i kulturalnego, korzystając w ten sposób z publikacji, gazet, klubów i wydziałów uniwersyteckich które stanowiły integralną część gospodarki kapitalistycznej i działały w politycznym kontekście panowania systemu burżuazyjnego. Następnie przygotowywali wydarzenia 1968 roku, które przetoczyły się przez Europę, i lewicowy zwrot w polityce europejskiej w latach 70-tych. Tak jak leninizm dowiódł w praktyce, że polityczny segment nadbudowy posiada pewien stopień autonomii, w sferze której aktywizm może przyspieszyć procesy zachodzące u podstaw, tak gramscianizm Nowej Lewicy pokazał skuteczność i praktyczną wartość aktywnej strategii intelektualnej w praktyce.
 

Hola